رویکردهای طبابت اصحاب طب سنتی: تاریخ دیروز، دغدغه امروز

مقدمه: همه اطّبای طب سنتی ایرانی از گذشته تاکنون بر این امر اتفاق نظر دارند که هدف پزشکی، حفظ صحت موجود و اعاده صحت از دست رفته به بیمار است، ولی در روش به‏ دست ‏آوردن و تعلیم دانش مورد نیاز اختلاف نظرهایی داشتند که امروزه نیز به قوت خود باقی است. بررسی آن اختلافات، درس هایی جهت استفاده بهینه از طب سنتی در زمان حال در بر خواهد داشت. روش : مطالعه حاضر، مروری است بر مطالب پیرامون رویکردهای طبابت اصحاب طب سنتی که از کتب طب سنتی ایران همچون «هدایه المتعلمین» (ابوبکر ربیع بن احمد اخوینی بخارایی)، «مفتاح الطب و منهاج الطلاب» (ابوالفرج علی بن الحسین ابن هندو)، «ذخیره خوارزمشاهی» (سیداسماعیل جرجانی)، «فی فرق الطب للمتعلمین» (جالینوس)، «عیون الأنباء فی طبقات الأطباء» (احمد بن قاسم ابن ابی اصیبعه) و چند منبع دیگر اقتباس و بررسی شده است. یافته ها: اطبای گذشته از روش هایی مبتنی بر عقل و تجربه برای کسب دانش طب و بکارگیری آن استفاده می نمودند و بر اساس اعتقاد به این که کدامیک از روش های مذکور مهم تر یا گاهی تنها راه برای پرداختن به امر طبابت است، در یکی از سه گروه اصحاب تجربه، قیاس و حیل قرار می گرفتند. تفاوت دیدگاه های این سه گروه توجیه کننده راهکارهای مختلفی است که برای تشخیص، انتخاب درمان و کسب دانش طب در پیش می گرفتند. تأکید گروهی از اصحاب تجربه صرفاً بر استفاده از تجربیات قبلی، موجب تنگ شدن مسیر اجتهاد و اقتباس برای فهم بیماری های جدید و بیمارانی که شرایط یا عوارض جدیدی را گزارش می کردند، می شود. اصرار بر قیاس صرف بدون استفاده از تجربیات قبلی نیز تشخیص و درمان را دچار مشکل می نماید. همچنین پرداختن صرف به خود بیماری و نه بیمار ـ آنچنان که اصحاب حیل به آن معتقد بودند ـ راه را برای خطا خصوصاً زیاده روی در استعمال اعمال یداوی و داروهای قوی باز می کند. بحث و نتیجه گیری: برای شناخت دقیق تر حقایق می بایست از روش های گوناگونی اعم از تجربه، آزمایش و تعقل و استدلال در اسباب بیماری و احوالات بیمار در کنار هم استفاده نمود. همان گونه که صناعت پزشکی در طول تاریخ به وسیله قیاس و تجربه با هم متوسّع و متکامل گردیده، امروزه نیز هر که هر دو را به تناسب میزان کارایی شان در هر بیمار یا بیماری جدیدی بکار بندد، می‏تواند به صورت مؤثرتری به تشخیص و درمان بپردازد.